Entendín que nacera nunha cidade singular o día no que vin un porco a dar o seu paseo matinal polos tellados da catedral. Daquela aínda era moi cativo, pero tiña a impresión de que aquilo non podía ser moi normal. Que aquel animal e o barroco do Obradoiro non acababan de casar. Despois souben que o campaneiro da catedral gardaba na torre da Vela os restos do seu pasado labrego. Criar algún animal destinado á despensa era unha práctica habitual no Santiago da miña nenez, e aínda non é infrecuente na realidade actual dos barrios populares que se ennobelan arredor da améndoa histórica. Antes de que a electricidade xubilase o último tanxedor das nosas campás, a súa vida diaria discorreu entre granitos torneados e unha corte improvisada nas alturas. Combinar situacións que lamben os cantos da fantasía sen deixaren de pertencer á máis prosaica realidade é unha habelencia usual nos santiagueses, máis aínda nos que, coma o campaneiro, viviron con cada perna ubicada nun mundo distinto, sen se sentiren obrigados a entender os dous, coa única certeza de que, pisasen onde pisasen, debería haber mundo habitable.
Ver medrar xamóns na infancia ao son da Berenguela -esa campá con nome de raíña contaxiadora de beleza- vacina contra calquera atisbo de incredulidade nesta cidade que, en sí mesma, é un milagre. Unha corte dos milagres cotiáns. Valle-Inclán quizais aprendeu o cruce das imaxes dos espellos cóncavos entre nós. Tomando un viño no Mañoso, onde cada tarde a muller barbuda xogaba ás cartas co anano acordeonista, co tolleito de Santa Susana, que nos asustaba con maldicións en latín, e cun cura de tonsura impecable e fazulas cor mencía. Escoitando os concertos de vasoira de Bretón contra as portas da Rúa Nova, tan celebrados coma os da banda municipal, aínda que non figurasen nos programas das festas. Ou vendo pasar a María e a Coralia, as Dúas en Punto, no seu desfile diario de loucura sen pudores. Coma dona Berenguela, tamén elas pasearon a súa beleza imaxinaria polas rúas de Santiago. Eu mesmo recibín un paraugazo dunha delas que hoxe me sabe a bendición de báculo mítico. A imaxe das Marías pervive en todos nós, e unha estatua humilde e colorida de Lombera, á que lle dan apertas os nenos e os turistas como cando alguén atopa un ser querido pola rúa, mantén a memoria de dúas vítimas da represión franquista que só puideron sobrevivir de milagre. O milagre do pequeno e do fermoso posto ao servizo da vida.
Por iso, porque a vida é un milagre malia todo e todos os que teiman en demostrarnos o contrario, a cidade segue a espertar suave e calma na súa inquebrantable vocación a favor da outra cara, do que se ve entre pestanexos. Ou segue a durmir a mercé da evocación, esoutra maneira de ser que nos embafa cando descubrimos ao chou que unha físgoa da súa alma vive, e non só como lembranza.
A lúa, Federico, continúa a bailar cando lle peta na Quintana dos Mortos.
Entre os últimos libros de Xosé A. Neira Cruz atópase De esparto e seda (Espiral Maior)
* Este artículo apareció en la edición impresa del Viernes, 11 de septiembre de 2009