Ana Romaní escribiu un libro "sen contemplacións". Así cualifica Estremas (Galaxia, 2010), un monllo de poemas arrepostos contra "un tempo de abatemento" e a súa quinta incursión no xénero. "Escribín, conscientemente, sen mesura, sen corrección, sen compracencia", di a poeta. Romaní (Noia, 1962) creou e dirixe o Diario Cultural da Radio Galega dende 1990, cando había tres anos que publicara Palabra de mar, a súa estrea como poeta.
Pregunta. Estremas é o seu libro máis revoltado...
Resposta. Si, hai furia, hai rabia, hai alarido. Vexo o libro como un animal ferido que fala dese corpo individual e dese corpo colectivo despezado, abandonado á intemperie, á súa sorte. É algo que estrala en furia e tamén en tenrura. A tenrura de acoller a dor, individual e colectiva. E ten moito de exploración.
"Estremas' escribino cuestionando o previsíbel do meu universo de poeta"
"Non son consciente de relacións xeracionais, todos os tempos están neste"
P. E por que xusto neste tempo escribe unha obra así?
R. Porque vivimos tempos durísimos e asistimos a unha serie de fracturas, de crebas, que nos levan a un lugar de abatemento, de cansazo, de sensentido. Como se fósemos corpos políticos exhaustos. Estremas é unha rebelión fronte a esa trama e a ese confinamento. O libro indaga neses dicursos e na posición dende onde participamos. Tamén fala do movemento, da acción.
P. Estremas está escrito contra algo?
R. Non contra algo, senón contra unha circunstancia e contra unha percepción de inmobilismo. Non identifica culpábeis, pero si fala dunha responsabilidade histórica e social da que participamos todas.
P. Antes refería que os seus poemas tamén falan do movemento. Pode un poema incitar á acción?
R. Si. O poema conmove, move. Dende o máis persoal, que é onde radica todo cambio e toda capacidade de transformación. Transformar o persoal, o máis próximo, e iso impregna o colectivo. O libro e o poema sitúanse nese ámbito. Concibo a poesía na súa capaciade de conmover, de cuestionar, de interrogar, de incordiar, de molestar. E ao mesmo tempo de acoller. E o texto poético ten unha responsabilidade política, igual que calquera outro texto literario.
P. O libro conmove o individuo, pero, ao mesmo tempo, Estremas trata do colectivo, do nós, de maneira descarnada.
R. É un nós que se explora. Non fala dende a condición absoluta, nin dende a certeza, nin dende ningún dogma. É un nós que se cuestiona a si mesmo. Nese nós hai unha voz que fala en feminino, que parte da experiencia das mulleres, ese xénero sen historia, sen dereitos, que ten a experiencia da usurpación do corpo, da linguaxe.
P. Malia a esa incerteza en que se move, a utopía aparece de maneira explícita.
R. No libro hai un movemento, dende a exploración dun lugar á necesidade de vivir unha nova estación, máis que de construír nada en concreto. Ao cabo, é un libro moi esperanzado. Os momentos iniciais, máis duros, sobre as osamentas, é como se fosen o percorrido necesario para chegar á tenrura, ao soño, á utopía, ao val.
P. Aínda que ese desprazamento existe, no longo poema Eu vinas rebentar as ponte, situado no comezo, concéntrase, dalgún xeito, todo o libro.
R. Eu non sabía que estaba escribindo un libro: comecei a escribir ese poema que nin sequera sabía que era un poema. Abrochou, medrou, e ese poema demandoume certa responsabilidade no exercicio da escrita.
P. Que lugar ocupa en Estremas?
R. É a xénese do libro, unha espiral da que xurdiron todos os poemas, atravesado de liñas de tensión. Fala a un tempo dende o persoal e o íntimo e dende discursos teóricos sobre o cambio de século. Foise desvelando e eu tiña a sensación de certo compromiso con ese texto, de non condicionalo con preceptos. O libro vivino como un proceso en que quixen facer un exercicio de liberdade na medida do posible. Como se necesitase non condicionar o poema coas miñas propias inercias como escritora.
P. Por que a natureza ten tanta presenza na súa obra?
R. Porque somos natureza.
P. Esa consideración non se arrisca a ser reaccionaria?
R. Non, porque somos corpo. Corpo político, pero corpo. Hai unha construción, pero vivimos dende a carne. As mulleres vivimos moito tempo sen corpo: os nosos corpos foron construídos, obxectualizados. Para min, a natureza significa apropiarse dun territorio dende outro lugar e con outras premisas. A natureza como liberación.
P. En certa poesía galega, a natureza é esencia inmutábel, ao cabo, conservadora.
R. Pero eu concíboa como un lugar de tránsito. Non somos materiais que reafirmen esencias nin nada preexistente; son naturezas en tránsito, á procura do lugar. Non é paisaxe, senón construción, proceso. No libro, as naturezas contrapóñense, son diferentes: irtas serras e toxeiras fronte a cítricos estados de labor.
P. Por que. á hora de escribir, concede tanta centralidade ao mecanismo do símbolo?
R. É unha maneira de me expresar, unha síntese que dá lugar e que non é pechada, que abre. Preocúpame moito o discurso pechado e creo que o símbolo xera apertura, dá lugar a lecturas diversas. E ademais mudan, son símbolos que sendo o mesmo mudan a significación, do que falan.
P. En Estremas perde peso a simboloxía marítima que empregaba en obras anteriores.
R. É un libro escrito contra o previsíbel do meu universo. Cuestionándoo. Cando escribía, dicíame "non máis mar". E logo aparece.
P. Si, pero de maneira diferente. As osamentas das baleas non son as baleas.
R. É a súa memoria, o rastro.
P. Certa crítica confunde a literatura escrita por mulleres coa literatura feminista. Pero si hai unha literatura feminista politicamente progresista é a súa. Amólaa esa etiqueta?
R. Si hai moita confusión. Unha cousa é o que escriben as mulleres, outra o texto literario feminista. Pero creo que todo texto literario é ideolóxico, político. Entón, poderiamos catalogar os textos en función dese discurso. Mais hai categorías que se usan só coa literatura das mulleres e iso non me gusta, situar categorías só con respecto á literatura que fan as mulleres.
P. A súa poesía é unha das que dialoga con Rosalía de maneira máis aguda. Hoxe Rosalía está ben lida?
R. Recoñezo ese diálogo. Rosalía non fai concesión ao concibir o texto poético. Esa ousadía, esa potencia, ese non asustarse, interésanme moito. Logo, claro, Rosalía foi tantas cousas... Cada tempo abre a lectura dunha Rosalía. É fascinante.
P. Superou os tópicos?
R. O texto poético é aberto, múltiple en si mesmo, e cada tempo precisa ler as obras de determinada maneira e é difícil que non haxa esas lecturas pechadas. É complexo transmitir a complexidade.
P. A súa obra, segundo a crítica, anticipou elementos de xeracións posteriores...
R. Resúltame dificílisimo ver iso. Síntome moi próxima a poéticas, non a xeracións. Non son moi consciente de relacións xeracionais, senón dun entramado de calquera tempo. Todos os tempos están neste e podo sentirme próxima a María Mariño e a Adrianne Rich e a Anna Ajhmátova.
P. A súa profesión como xornalista cultural, interfire na súa relación coa literatura?
R. Si. Ás veces é difícil substraerse a ese traballo diario cos materiais da cultura. E creo que para escribir hai que situarse fóra deses lugares. Tamén é certo que a miña paixón pola poesía como lectora afectan ao meu traballo diario.
P. É nos dous sentidos.
R. Si. Gústame traballar coa cultura, pero por outro lado ás veces é complexo escribir dende fóra e penso que é necesario facelo así.
* Este artículo apareció en la edición impresa del Viernes, 25 de febrero de 2011